Đọc một bài thơ
Tôi có một thằng em. Tôi không nói tên nó đâu nhưng nó làm thầy giáo mà lại khổ, khổ thật hay khổ vờ không chắc, nhưng cứ tạm gọi nó là giáo khổ. Giáo khổ thỉnh thoảng hỏi những câu làm tôi đớ người ra. Nhiều hôm đang bận bỏ mẹ nó nhắn tin, anh ơi câu này, đoạn này hiểu thế nào, dịch thế nào. Tôi nhòm vào thấy một đoạn tiếng Anh rất hard core, nó không hiểu được thì tôi cũng chả hiểu, hoặc muốn hiểu phải bỏ thời gian nghiên cứu, tâm tư, mà tất nhiên ấy là việc bọn tư bản không thích.
Nhưng hôm nay, giữa lúc tôi đang xì chét, nó nhắn cho tôi một khổ thơ, anh ơi đoạn này hiểu thế nào. Đoạn ấy như sau:
Long I lingered in the bud,
Doubting of the season
Winter’s cold had chilled my blood— I was ripe for treason
Cậu ấy đang bí chỗ I was ripe for treason – tôi đang chín muồi cho sự phản bội, thế là thế nào. Cố nhiên tôi cũng chả hiểu gì. Nhưng tò mò, tôi bảo gửi tôi nguyên bài xem:
Trust me spring is very near
All the buds are swelling
All the glory of the year
In those buds is dwelling
What the open buds reveal
Tells us—life is flowing;
What the buds, still shut, conceal,
We shall end in knowing.
Long I lingered in the bud,
Doubting of the season
Winter’s cold had chilled my blood— I was ripe for treason.
Now no more I doubt or wait
All my fears are vanished,
Summer’s coming dear, though late,
Fogs and frosts are banished.
Đó là một bài thơ của James Clerk Maxwell, một nhà vật lý hay toán học gì đấy.
Tôi đọc bài thơ năm, bảy lần, rồi nhắn cho cậu giáo khổ:
Anh hiểu đây như là một bài thơ ca ngợi bí mật của sự sống. Key words nằm ở đoạn 2, những chồi non bung ra thì cho ta biết cuộc sống đang sinh sôi, nhưng những chồi chưa bung che giấu những gì thì phải đến tận cùng ta mới biết. “End in knowing” có thể là tận cùng mới biết, mà cũng có thể biết là hết, là không còn bí mật nữa. Do vậy sang đoạn ba mới có đoạn lưu luyến với chồi non, ngờ vực thay đổi của mùa, của thời gian. “Ripe for treason” chắc hẳn là mong muốn chống lại quy luật của thời gian, vì nếu thời gian cứ trôi đi thì chồi sẽ bung ra, không còn bí mật gì nữa. Ở đoạn kết, mùa hè tới, thì không còn gì nữa rồi, bung bét cả. Kết luận: Đời chỉ đẹp khi còn bí mật, cũng như tình chỉ đẹp khi còn dang dở.
Tất nhiên đấy là cách hiểu của tôi. Mỗi tác phẩm lớn đều mở đường cho nhiều cách hiểu khác nhau.
Hiểu được bài thơ, tôi cảm thấy khoan khoái chi lạ, nên đã toan dịch. Cậu giáo khổ đẩy đưa, anh dịch đi, em trợ hứng anh bằng chai vang. Tôi gõ luôn. Bản dịch đầu tiên như sau:
Hãy tin anh, xuân đang đến
Bao chồi non đang căng tràn
Bao vinh quang năm tháng ấy
Trú trong chồi đợi mùa sang
Chồi nào mở bung hé lộ
Ta hay cuộc sống tuôn trào
Chồi nào hãy còn khép kín
Giấu điều chi biết đâu nào.
Anh lưu luyến trong chồi ấy
Có chuyển mùa hay là không
Giá băng khiến anh dễ chịu
Chẳng đành bỏ lại mùa đông
Giờ đây hết nghi, chẳng đợi
Mọi sợ hãi đều biến tan
Em ạ, hè sang, dẫu muộn
Giá sương tuyệt chẳng mơ màng.
Tạm xong, nhưng chưa hài lòng, bởi hai câu cuối khổ ba, thoát ý quá và trở thành diễn dịch của tôi rõ quá. Ăn trưa xong, tôi sửa lại. Có tí cơm trong bụng nó khác:
Hãy tin anh, xuân đang đến
Bao chồi non đang căng tràn
Bao huy hoàng năm tháng ấy
Trú trong chồi đợi mùa sang
Chồi nào mở bung hé lộ
Ta hay cuộc sống tuôn trào
Chồi nào hãy còn khép kín
Tận cùng mới tỏ ra sao
Anh lưu luyến trong chồi ấy
Nghi ngại chuyển mùa hay không
Giá băng khiến anh êm ái
Đã nuôi bội phản trong lòng
Giờ đây hết nghi, chẳng đợi
Mọi sợ hãi đều biến tan
Em ạ, hè sang, dẫu muộn
Giá sương tuyệt chẳng mơ màng.
Lần này, thì tôi hài lòng vì hai câu cuối khổ ba bám sát được nguyên tác hơn, mà vẫn giữ nguyên sự khó hiểu của nó.
Chẳng có bản dịch nào hoàn hảo, huống hồ một bản dịch chơi. Nhưng trò chơi hôm nay khiến tôi cực kỳ khoan khoái. Nên chia sẻ.
